Spadek, dziediczenie ustawowe

Tytuł dziedziczenia w polskim prawie cywilnym. Testament. dziedziczenie ustawowe.

Ustawodawca w kodeksie cywilnym przewidział dwa tytuły dziedziczenia: dziedziczenie na podstawie testamentu jako jednostronnej czynności prawnej oraz dziedziczenie ustawowe tzn. dziedziczenie na podstawie ustawy (Kodeks cywilny), która wskazuje krąg osób uprawnionych do dziedziczenia po spadkodawcy.

Do dziedziczenia ustawowego dochodzi w sytuacji gdy spadkodawca nie sporządził testamentu.

Na podstawie obowiązujących przepisów spadek można odziedziczyć na podstawie testamentu lub w przypadku jego braku, odziedziczyć spadek na mocy przepisów ustawy kodeks cywilny.

Krąg spadkobierców ustawowych. Dziedziczenie zstępnych – tj. dzieci spadkodawcy. Dziedziczenie dalszych zstępnych. Dziedziczenie nasciturusa czyli czy dziecko nienarodzone w dacie śmierci spadkodawcy może być spadkobiercą.

W przypadku gdy spadkodawca ma dzieci tj. zstępnych, po jego śmierci oni stanowią pierwszą grupę osób uprawnionych do dziedziczenia – są jego spadkobiercami ustawowymi. Dla ustalenia kręgu spadkobierców ustawowych bez znaczenia pozostaje fakt czy dziecko urodziło się w trakcie trwania związku małżeńskiego, czy jest dzieckiem pozamałżeńskim. Przysposobieni dziedziczą na równi z dziećmi spadkodawcy.

Ustawodawca przewidział również dziedziczenie przez nasciturusa tzn. dziecko poczęte, ale nie urodzone przed datą śmierci spadkodawcy, pod warunkiem, że dziecko urodzi się żywe.

Przepis ten (tj. art. 927 k.c.) dotyczy sytuacji, gdy np. żona w dacie śmierci męża była z nim w ciąży. W przypadku dziedziczenia ustawowego (tj. w braku testamentu) po zmarłym mężu dziedziczy żona i dziecko zmarłego pod warunkiem, że dziecko to urodzi się żywe.

W przypadku gdy dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku w jego miejsce wchodzą jego dzieci (zstępni) tzw. dalsi zstępni spadkodawcy (wnukowie spadkodawcy). Bez względu na ilość dalszych zstępnych dziedziczą oni proporcjonalnie jedynie udział przypadający na ich wstępnego (rodzica).

Dalsi zstępni (wnukowie) nabywają uprawnienie do dziedziczenia po spadkodawcy co do zasady w sytuacji gdy ich wstępny (rodzic/ dziecko spadkodawcy) nie dożyło otwarcia spadku. Dalsi zstępni mogą nabyć uprawnienie do dziedziczenia po spadkodawcy za życia ich wstępnego tj. dziecka spadkodawcy w sytuacji gdy osoba ta na etapie postępowania sądowego o stwierdzenie nabycia spadku odrzuciła spadek.

W sytuacji odrzucenia spadku przez zstępnego traktuje się go tak jakby nie dożył otwarcia spadku i wówczas w jego miejsce w krąg spadkobierców ustawowych wstępują jego dzieci – tzw. dalsi zstępni spadkodawcy.

Sytuacja ta dotyczy przypadku gdy np. zmarły dziadek nie zostawił testamentu i po nim dziedziczą jego dzieci np. syn i córka. Z przyczyn takich jak np. znaczne zadłużenie ojca, syn nie chce dziedziczyć po ojcu, ponieważ spodziewa się, że odziedziczyłby jedynie długi i odrzuca spadek. W jego miejsce wchodzą wówczas jego dzieci – wnukowie zmarłego dziadka, którzy mogą również spadek odrzucić w terminie przewidzianym przepisami lub przyjąć go wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza.

Krąg spadkobierców ustawowych i udział w spadku w przypadku dziedziczenia zstępnych (dzieci spadkodawcy) wraz z małżonkiem spadkodawcy.

Przyjęte przez ustawodawcę w przepisie art. 931 k.c. regulacje stanowią, że w przypadku gdy w chwili śmierci spadkodawcy żyją jego zstępni (dzieci) i małżonek wówczas stanowią oni pierwsza grupę spadkobierców ustawowych. Udział spadkowy przypadający małżonkowi, bez względu na ilość zstępnych (dzieci) i dalszych zstępnych (wnuków) nie może być mniejszy niż ¼ całości spadku. Pozostały udział w spadku zstępnych (dzieci) wynosi ¾ całości masy spadkowej i jest dzielony pomiędzy nimi w częściach równych.

Przywołany przepis stanowi zabezpieczenie udziału małżonka w przypadku dziedziczenia z dziećmi zmarłego. Wynika bowiem z niego, że udział małżonka w spadku jest zagwarantowany w ten sposób, że dziedziczy on nie mniej niż 1/4 masy spadkowej. Oznacza to, że w przypadku gdy wraz z małżonkiem po zmarłym dziedziczy np. pięcioro dzieci, wówczas małżonek dziedziczy ¼ spadku, natomiast pięcioro dzieci dziedziczy w częściach ułamkowych pozostałą część spadku wynoszącą ¾. W przypadku jednak, gdy wraz z małżonkiem dziedziczy jedno dziecko spadkodawcy, wówczas udział małżonka i tego dziecka jest równy i wynosi po ½ masy spadkowej.

Dziedziczenie małżonka. Kiedy małżonek nie dziedziczy. Rozwód a dziedziczenie po małżonku. Separacja a dziedziczenie po małżonku.

Przepisy ustawy kodeks cywilny stanowią, że małżonek dziedziczy po zmarłym małżonku (spadkodawcy) jeśli w chwili śmierci pozostawał w ważnie zawartym z nim związku małżeńskim. Nie dziedziczy po spadkodawcy osoba, w stosunku do której zapadł prawomocny wyrok orzekający rozwód.

Nie jest uznawana za małżonka spadkodawcy także osoba w stosunku do której zapadło orzeczenie stwierdzające nieistnienie małżeństwa, nawet jeśli orzeczenie to zapadło po śmierci spadkodawcy.

W przypadku unieważnienia małżeństwa – osoba, w stosunku do której zapadł wyrok, nie jest uznawana za małżonka spadkodawcy i nie dziedziczy po nim na mocy ustawy.

Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia w sytuacji gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy tego małżonka, a żądania sąd uzna za uzasadnione. Wyłączony od dziedziczenia z mocy ustawy jest również małżonek pozostający w separacji ze spadkodawcą, z tym zastrzeżeniem, że separacja musi zostać prawomocnie orzeczona przez Sąd przed śmiercią spadkodawcy.

Niniejszy informacja nie stanowi porady prawnej.

W tekście informacji przywołane został następujący akt prawny:
- ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny – art. 927, 931, 940 (Dz. U. 2020.1740 t.j. z dnia 08.10.2020 r.)

Informacja miała stanowić odpowiedź na następujące pytania:

• Kto dziedziczy z mocy ustawy po zmarłym?
• Kto dziedziczy w przypadku testamentu?
• Kiedy dziedziczą dzieci?
• Kiedy dziedziczy małżonek?
• Czy poczęte a nienarodzone dziecko może być spadkobiercą?
• Kim jest nasciturus i kiedy dziedziczy?
• Kiedy dziedziczą wnukowie – dalsi zstępni?
• Kto dziedziczy w przypadku odrzucenia spadku przez spadkobiercę ustawowego?
• W jakim udziale małżonek dziedziczy spadek?
• W jakim udziale dzieci dziedziczą spadek?
• Kiedy małżonek nie dziedziczy po spadkodawcy?
• Separacja a dziedziczenie po małżonku
• Rozwód a dziedziczenie po małżonku

Artykuły prawne o podobnej tematyce:

• Jaki udział w środkach pieniężnych spadkodawcy zgromadzonych na rachunku bankowym przysługuje spadkobiercom i żyjącemu małżonkowi spadkodawcy i na jakiej podstawie jest wypłacany przez bank?
• Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci
• Dział spadku a wypłata środków przez bank
• "Spadkobiercy" – uprawnienie do ujawnienia historii rachunku bankowego spadkodawcy